Voor een kind is gehechtheid heel belangrijk. Kinderen waarbij dit niet goed gaat, hebben minder de neiging om de wereld te gaan ontdekken, hebben moeite om anderen te vertrouwen, kunnen psychische klachten ontwikkelen en ongewenst gedrag vertonen. Als er vermoedens zijn van een licht verstandelijke beperking (LVB) bij het kind of bij de ouders dan is het belangrijk om als hulpverleners extra alert te zijn op de hechtingsontwikkeling. Waarom gehechtheid zo belangrijk is en welke risico’s een LVB met zich meebrengen, vertellen Floortje Poels en Rose de Kort. Zij zijn allebei gedragswetenschapper bij William Schrikker Jeugdbescherming & Jeugdreclassering (WS JB&JR).
Gehechtheid is een duurzame gevoelsrelatie tussen het kind en een opvoeder, waardoor het kind zich (emotioneel) veilig voelt. Dat hoeft niet de biologische ouder te zijn, maar dat kan iedereen zijn met wie het kind regelmatig omgaat en waar het troost vindt. Baby’s komen hulpbehoevend ter wereld en hebben daarom gehechtheid als natuurlijke overlevingsstrategie. Maar hoe ontwikkelt een kind een veilige gehechtheidsrelatie?
Een veilige basis en een veilige haven voor een kind
De cirkel van veiligheid laat zien dat een kind voor gehechtheid een veilige basis en een veilige haven nodig heeft. “Een veilige basis betekent dat de thuissituatie of de primaire opvoeder zo veilig is dat een kind dat even achter zich durft te laten en de wereld durft te gaan ontdekken. En als een kind tijdens het ontdekken bijvoorbeeld valt, heeft het steun en troost nodig. Dan moeten de ouders er zijn als veilige haven. Voor een veilige gehechtheid moet een kind zich gezien en gehoord voelen, moet er naar de signalen van het kind worden geluisterd, moet een opvoeder beschikbaar zijn en moet die het kind helpen de wereld om zich heen begrijpelijk te maken”, legt Floortje uit.
Maar wat als er geen veilige gehechtheid ontstaat? Floortje: “Als de opvoeder geen veilige basis kan bieden, voelt het kind zich minder vrij om de wereld te gaan ontdekken. Het kind kan dan angstig of tegenstrijdig gedrag laten zien. Als de opvoeder geen veilige haven kan zijn, leert het kind niet dat het op zijn of haar opvoeder kan rekenen. Het kan dan later moeite hebben met het vertrouwen van mensen. Als een opvoeder zowel geen veilige basis als veilige haven kan zijn, is de kans groter dat een kind gedragsproblemen ontwikkelt. Een veilige gehechtheid is dus heel belangrijk.”
Signalen van een kind met LVB worden vaak verkeerd begrepen
Uit onderzoek blijkt dat er geen grotere kans op een onveilige gehechtheidsrelatie is als de ouders een LVB hebben zonder verdere problematiek. Maar als het kind een LVB heeft, is er wél een hoger risico. Rose: “Signalen van een kind met een LVB worden door ouders vaker verkeerd geïnterpreteerd, waardoor ze niet goed reageren. Als het kind daardoor niet krijgt wat het wil of nodig heeft, voelt het zich niet gehoord of gezien. Of de ouder kan denken: ‘ik begrijp mijn kind niet’, waardoor er onmacht en onzekerheid kan ontstaan. Dat heeft allemaal weer invloed op de relatie en interactie. Bovendien lopen deze kinderen wat achter in hun ontwikkeling, dus ook in de ontwikkeling van een gehechtheidsrelatie. Je moet daardoor dingen wat vaker herhalen, zodat het kind jou begrijpt en jij het kind.”
“We hebben in een training ooit een heel pakkend voorbeeld gehad van een blind kindje, die iedere keer als de moeder sprak tegen dat kindje, haar hoofd wegdraaide. Die moeder zag dat als een afwijzing en ging daardoor minder interactie aan met het kind. Maar het kind draaide haar oortje naar de moeder toe, omdat ze de moeder niet kon zien, maar wel kon horen. Moeder dacht dus dat het kindje haar niet interessant vond, terwijl het kind juist gefocust was op die moeder”, vertelt Floortje.
Daarnaast blijkt uit onderzoek dat psychische klachten en persoonlijkheidsproblematiek vaker voorkomen onder ouders met een LVB. Rose: “Als ouders met een LVB ook psychische problemen hebben, zijn ze minder beschikbaar voor het kind. Dit kan komen omdat ze minder goed in hun vel zitten of doordat ze ook andere oorzaken van stress hebben in hun situatie. Denk aan zorgen over financiën, geen werk hebben, huiselijk geweld meemaken, geen netwerk hebben door ruzie met familie of onverwerkt trauma. Daardoor kunnen deze ouders er niet goed voor hun kind zijn, terwijl ouders met een LVB in principe prima hun ouderrol kunnen vervullen. Daarom is het zo belangrijk dat er alertheid op aanvullende problematiek is en de juiste ondersteuning wordt ingezet.”
Passende en langdurige hulp is ontzettend belangrijk
Het is belangrijk dat hulpverlening zich bewust is van de risico’s rond gehechtheid bij kinderen met een LVB. Floortje: “Passende hulpverlening helpt ouders om de signalen van het kind beter te interpreteren. Dat maakt de kans op een veilige gehechtheid veel groter. Aan de andere kant moet een hulpverlener ook inspelen op risicofactoren en oorzaken van stress bij de ouders. We zetten regelmatig opvoedondersteuning in bij gezinnen, maar als je bijvoorbeeld vergeet dat mensen dreigen dakloos te raken, dan heeft dat geen zin. Eerst moeten de grootste oorzaken van stress waar onze doelgroep bovengemiddeld vaak mee te maken heeft, weggenomen worden. Ouders met een LVB kunnen prima opvoeders zijn en hun kinderen een veilige basis en veilige haven bieden, maar hierbij is langdurige en laagdrempelige ondersteuning vaak wenselijk en soms noodzakelijk. De huidige tendens is zo kort en zo intensief mogelijk, maar dat werkt hier niet. Bovendien is gehechtheid ook een langdurig proces, wat zelfs in de puberteit nog doorgaat.”
“Gelukkig is het mogelijk om een onveilige gehechtheid te herstellen, dus het is nooit te laat om hulp in te zetten. Maar het is belangrijk om hier preventief en zo vroeg mogelijk aandacht aan te besteden. Dan begrijpen ouders en kinderen elkaar beter en voelen ze zich veiliger in het contact. Bovendien blijven ouders zo zelfvertrouwen houden in hun rol als opvoeder en dat gunnen we hen”, besluit Rose.
